Sunday, November 30, 2008

ZU (WINE)

- T. K. Lama, Aizawl, Mizoram

Zu ahileh khovel upat bang a upa, milian mineu in adu mama khat mama tuilah tui pen leh adawnte hindan kidang lamsah thei ahi. Mihing te hindan a danglamna lientah pethei zu ahizieh in, zudawn tampiten a sietpi thei uh ahi hi. Zu hi khovel mihing um na ah a umzel a, Gam leh mual, chi leh nam khentuom neilou umsun Zu ahi hi.

Zu hi mitampite dawn utleh tuisah pen khat ahizieh in, apoimawna (demand) asang in mitampi ten sum muna leh hausatnan a nei uhi.

Ei Zoute zong ipu ipa a pat a zu leh sa ne nam ina hi ua,zu hi I nam culture a bet leh gualnop leh poi bawl chiang in zu kite in lamtang ana kai zel uhi. Innlengte zu kisuo in, nasep gin seng chiang un zu neukhatkhat a nadawn zel uhi. Hinanleh ipu ipaten zune/zudawn zia in nasep leh asingtang lou nasep uh ana thul ngai sih uhi. Ipu ipate zune lai in khangtha nunga tangval ten zu ana dawn ngai sih uhi.

Zu hi adu leh adulou nam khovel ah a um tuam sia, nam pil leh khangkang ten zong zu adawn ua, khawvel a nam mawlpen ten zong ama uh dawn ding siem/bawl dan akithei chiet uhi. Gam leh Nam missim atam leh zudawn atam a, missim tawmte zudawn atawm hi. Nam changkang deuten adu changkang ua, nam changkanglou deu ten adu niem uhi. Tuazia Zou te zu du leh zu hai nam bang a kingaina nei Zou leh zu kikhen theilou banga kigen khu adih sih hi. I Nam mishing a zudawn zat leh midangte simding hilei Zou te zudawn napi tah in aki tawmzaw tham hi. Zou te Zudu leh zuhai banga ikilah na uh khat ahileh zudawn dawn dan leh zu dawn/khamdan siamlou itam zia uh ahizaw hi.

ZU DAWN HOILOUNA:

Zu hi a dawnmi te ading in asang a tuizaw umlou bang ahia, hinanleh Zudawn hi a hoina sang in a hoilouna nasahtah in a tam zaw hi. Nu leh pa leh Hattuam in zu hoilounate a theizia a ana kham uh ahizieh in, zu dawnlou himhim hi Eima mimal, Khuo/veng sung, Society leh Nama dingin ahoipen hi. Zudawn hoilou nate ahileh

1. Zu dawn hi mizawngte ading in zawn belapna ahi hi:

Zu in mikhen tuom a neisia, mihau mizawng kung ah kiphal leh kisuanglaloutahin a zintung zela, amapen aai nei ahi zieh in mi zawng zu dute a aai tawh manin a sum leh pai nei sunsun teng ane beisah zel hi. Tuazia in mizawng zu dute ading in zu hizawn kibelap na ahi.

2. Zu in Nupa kihauna leh nupa kal ah kikhenna a tungsah thei hi;

Zu in koima nupakal ki itna leh limna athei khasia, innsung a papen in zu ang dawn seng chiang in innsung hin ang hasa a, innkuan sum (budget) a buoi zel hi. Tuachiin nupa kaal ah kinielna um in nupa ki khenna ahing tun zel hi.

3. Zu hi dinmun sang apat dinmun niampen tan a hing kainiemtu ahi:

Pasal khua/veng sung a kiza/za um pangai khat in zu khawllou a ang dawndawn chiang in a innsung ang hahsa a, Atawp ah aji atate mikung a khutdaw leh ne ding ngen lou theilou in a umsahthei hi. Mikung a silnget leh khutdaw sang a dinmun niemzaw a um nawn sih hi.

4. Zu in mihingte a thasesah hi:

Zu dawn hi anophun sungin nop naleh anop hun atawm mama a, zan lam a zu dawn chiang in zingkal thaw ahasa akisa tangpi hi Zingkal thaw chiengin tha azawi in nasep leh silbawl ding a huphul huai mama hi. Tha ang zawi chiang in nasep loudan ding aki ngaitua a ,nasem lou khu mithasie aki hizel hi.

5. Zu in nam khantou nading a dal hi:

Zu dawn mi ading in kining chin a um thei sia, a summu sun sunte zu man a azah zaw zel zieh un a innsung a khangtou thei hi. Tualeh minei leh hausaten zong zu a hadawn chieng un khantou nalam a ngai sah sih uhi. Tuachia innsung khangtou lou akitam a nam khantou na ding ngaisah aki umlou chiangin nam a khangtou theisihi.

6. Zu hi shi hunlou a shina hing tuntu ahi.

Zu dawnten a ut hunhun a atawpsan theilou zia un zungawlvei asua ua, tuachin atahsa un ang zawlou chieng in awl awl in natna tuomtuomte nei in silzau huoi tah shi hunlou a shina hingtun zel hi. Zu dawnten zungawl avei chieng un zu dawnlou in a umthei sih ua, a zukham uh a theng chieng in adawn ut zel ua, tuachia khawllou a ang dawn dawn chiang un atahsa un zounanleh a tuap (Lungs) in zoulou in tuachin a hunlou in a shi zel uhi.

7. Zu hattuom melma ahi:

Hattuom ichihi I Christian society enkawltu leh humbit tute ahi ua, Hattuam siltup hi mimal leh society siangthouna ahi a, Zu in mimal, khua/veng, Hattuom, society leh nam tan a mihingte asuh buaidante thei in ana khap hi. Tualeh Zu hi setan vanzah hoi mama khat ahiban ah Pasian thu tawh ziat leh vei bang akihal ahizia in hattuam melma lienpen khat anahi hi.

9. Zu khangtha te hinkhua Susie tu ahi:

Zu hi khangdawngte adding in damsung asiatna, lungkhamna leh mangbatna ban a shina kuakhu apuilut tu ahi. Khangthya tampi ten akum pichin masang a zu adawn chiang un atahsa uh lum in ashisan uh ahingsang a, amasang a abawl ngam lou leh zumhuai asah te uh ngamna hing nei in zu adu tou zel ua, tua chia zu a dawn adawn chiang un nasep leh silbawl lam a kithatdana lian tah hing nei in, hinkhua leh maban ding ngai poimaw na anei tawm deudeu uhi. Tuachin hinkhua siamtha hun leh laisimna te ngai nep in ang pichin chiang un nasep leh nehawlna mumal neilou in hinkhua genthei tah in amang uhi.

ZU LEH NAM ECONOMIC:

Zu hi ei Christian te ading in sual/gitlouna bulpi leh Pasian leh hattuam te deilou mama ahi a, hinanleh khangtouna leh economic masawnna mit a et in zu in hoina leh phat tuamna tampi mihingte apia hi. Zu hi khawvel mihingte sil dupen khat ahizia zu dawn te adding in siltui tah leh apoimaw mama uh ahizia in zu zua leh zu huan ten adding in sum muna hoi tah ahihi.

Zu hoilou dan hi khawvel gam thupileh gam khangtou ten ana thei zia un,khap anasawm zelzel ua hinanleh khawvel sawrkal hatpen United States of America(USA) nasan zawng zukhap ana lawsam hi.Zu hi khap sangin phalna apia chiang un,agam economic nasatah in a khangtou zawzel hi.

India gam sung state tampi in zukhapna in order ana suazel ua hinanleh koima state a lawching thei tuan sihi.Kumkhat Madhya Pradesh sawrkal in a state sung ah zu khapna ordser asua a,hinanleh a state economic nasatah in akeniam a, Mi singval in factory a anasep uh atan/lost ua,Gari(truck)sangval tainading neilou in ading maimai a Dukandar/zudawr tampi in a sundawnna uh kha zia in state sawrkal in order asut kia tahi.

Khovel a mi tampi te adding a zu zia a hinkhua siatna leh gentheina a tua lai un mitampi ten Zu hi hausatna leh kining china anei in mitampi ten ahausat pi uhi. Tuazia in Zu hi adawn siamlou leh kisum the3ilou te adding in siatna hinanleh akisumthei a lungsim neite adding in khankhiatna ahi thei hi.

Ei Zousung ah zong zu zua leh zuhuan a nehawl tampi aki um a, zu zua leh zuhuan a nehawl te hi atangpi in mizawng leh genthei nasep leh bawl thei dang neilou zia a nemu nading abawl te ahi uhi. Tuachia Zu zua leh zu huan a nehawl ten theiding apoimaw mama khat ahileh zu zua leh zu huan a minsie ta vanglah kahi leh chi a habawla bawla hausat leh dingkhiatpi sawm a bawl mai ding ahi. Etsahnan: Zu huan leh zu zua a nehawl khat in tuachia habawl aangbawl a sum humkhawp neitang e achi chiang in tawpsan in nehawl nadang ngaitua taleh hunsawtlou kal in ang khangtou paiding hi. Tuachia ang hausat a ang khangkhiat chiang in koiman tuapa zu ahaukhia chi in ava kigen nonsia agen aum leh zong abawl nonlou zia in koiman amusit thei nontuan sihi. Tuabang a lungsim neitah a zu huan te adding in Zu hi hausatna leh khangtouna ahi mai hi.

(Zu huan leh Zuzua ahoihi china lam ahisia zuzua leh zuhuan a nehawlte adding a silhoi ahikha lametna ahizaw hi.)

No comments: